Geçen ýyl «Köneürgenç» döwlet taryhy we medeni goraghanasynyň hünärmenleri tarapyndan «Kerwensaraý portalyň» golaýynda gazuw-agtaryş işleri geçirilende açylan täze arheologik tapyndylar gadymy Gürgenjiň keramiki sungatynyň ýokary derejesini ýene bir gezek tassyklady ― diýip, «Türkmenistan: Altyn asyr» neşiri ýazýar.
Olaryň tapan toýun küýzeleri we humlary, toýundan tokurtgalaryň galyndylary, binagärlik bezeginiň terrakota elementleri – jemi ýüzden gowrak zat Daşmetjit medresesiniň köne binasynda ýerleşýän halk senetleri muzeýiniň gaznasynda saklanýan tapyndylaryň üstüni ýetirdi. Tapyndylaryň arasynda ösümlikler şekillendirilen sekizburç we altyburç ýyldyz görnüşindäki terrakota örtgi elementleri-de bar.
Köp alymlaryň pikiriçe, gadymy Horezmiň çäginde keramika önümçiligi has gadymy döwürde, bu ýerde küýzegär çarhy we bişirme enjamlary peýda bolaly bäri, ösüp başlapdyr.
Eýsem-de bolsa, ol orta asyrlarda aýratyn gülläp ösüpdir. Gürgençde köp sanly ýadygärlik desgasynyň gurulmagy we dikeldilmegi, binagärlik bezeginiň kaşin elementleriniň, şol sanda terrakotadan örtgi önümleriniň-de köp mukdarda öndürilmegine zerurlygy ýüze çykarypdyr.
Şol döwürde olaryň bezeg keşpleri täze şekilli ýordumlar we bezeg usullary, ýordum kompozisiýasynyň özboluşlylygy bilen baýlaşdyrylypdyr. Bu döwrüň keramikasynyň bezegini ösümlik, geometrik, epigrafik we beýleki görnüşlere degişli edip bolar. Syrçaly bezeg serişdeleriniň arasynda kaşin esasly, köp reňkli maýolika aýratyn tapawutlanypdyr.
Sekizburç ýyldyz şekilli terrakota önümleriniň «Kerwensaraý portaly» ýadygärliginiň golaýynda öňem birnäçe gezek tapylandygyny bellemelidiris. Bu ýerde çuňňur oýulyp ýasalan keramiki plitalar hem tapyldy, olaryň ýüzünde pöwrize syrçasy bilen örtülen ýazgylar bar. Ähtimal, olaram kesilen kaşin esasly reňkli elementlerden ýygma usuly bilen ýasalan syrçaly mozaika plitalary ýaly, birwagtlar ýadygärligiň ýüz tarapynyň bezegleriniň bölekleri bolandyr.
«Kerwensaraý portaly» ýadygärligini gadymy şäherçäniň çägindäki iň syrly desgalaryň biri diýip atlandyryp bolar. Mysal üçin, meşhur alym W. I. Pilýawskiniň pikiriçe, adyna garamazdan, ol arkaly portal we ajaýyp binagärlik we çeperçilik mynasybetleri bilen durmuşy desga däl-de, köşk binasyna has ýakyn.
Öňki arheologik gazuw-agtaryş işlerinde bu ýerde bäş sany gurluşyk gatlagy ýüze çykarylypdy, olaryň iň aşaky bölegi XIV asyra degişli hasaplanýar. Şeýle-de bolsa, binanyň ägirtligi we örme hili, hünärmen Hemra Ýusupowyň ýazyşy ýaly, ony gadymy Gürgenjiň beýleki ýadygärlikleri ýaly, mongollardan öňki döwre degişli etmäge mümkinçilik berýär.
