7-nji ýanwarda — Halkara programmistler gününde diňe bir awtoulag we kosmos senagatyna düýpgöter täzeçillikleri getirmek bilen çäklenmän, maglumat tehnologiýalary dünýäsinde hem ýatdan çykmajak yz galdyran Ilon Maskyň tagallalaryny agzaman geçmek mümkin däldir. Onuň programmirleme we inženerçilik çözgütleriniň çürbaşynda durýan innowasion taslamalary eýýäm biziň şu günki geljegimizi emele getirýär. Şu makalamyzda Ilon Maskyň dünýä ýüzünde rewolýusion özgerişligi döreden IT taslamalarynyň altysy dogrusynda gürrüň etmegi müwessa bildik.
Heniz on iki ýaşly oglanjykdygyna garamazdan, Ilon Mask kitaplardan programmirlemegi öwrenip, «Blastar» kompýuter oýnuny işläp düzýär we soňlugy bilen ony 500 dollara satýar. Ol retro oýunlary söýüjiler üçin häzirem internet sahypalarynda elýeterlidir. Bu ugurdaky baý tejribäniň ilkinji ädimi hem, ine, şu oýundan badalga aldy.
1. «Zip2»: kartadan harytlary we hyzmatlary gözlemek
Ilon Mask dogany Kimbal bilen bilelikde 1995-nji ýylda Kaliforniýada «Zip2» kompaniýasyny esaslandyrdy. Bu taslamanyň maksady — ABŞ-nyň şäherlerine interaktiw gollanma döretmek bolupdy. Aslynda, «Zip2» gözleg funksiýasy bilen üsti ýetirilen adaty telefon kataloglarynyň sanly görnüşi ýaly bir taslamady. Ulanyjylar kartadan özlerine gerekli bolan kärhanalary, restoranlary, dükanlary we beýleki ýerleri aňsatlyk bilen tapyp bilýärdiler.
«Zip2» dünýä ýüzünde şu hili hyzmatlardan ilkinjileriň biri bolup, tiz wagtda meşhurlyk gazandy. Telekeçiler önümleri we hyzmatlary barada maglumatlary işjeň ýagdaýda platforma ýerleşdirdiler we düzülen funksiýa potensial müşderiler bilen göni aragatnaşyk saklamaga mümkinçilik berdi. «Google Maps», «Яндекс.Карты» we «2ГИС» ýaly şu günki onlaýn karta hyzmatlarynyň ägirtleri belli bir derejede Maskyň we onuň toparynyň ilkinji dörediji hökmünde bitiren işlerine sagbolsun aýtmalydyrlar.
«Zip2» kompaniýasynyň bu üstünligi ony esaslandyryjylaryň ep-esli baýamagyna getirdi. 1999-njy ýylda kompaniýany satmak bilen, Ilon Mask we dogany 37 million dollar gazandylar.
2. «PayPal» — pul geçirimleri we onlaýn tölegler
Amatly onlaýn töleg ulgamyny döretmek ideýasy Ilon Maskyň kellesine heniz ol ilkinji «Zip2» taslamasynyň üstünde işleýän ýyllary geldi. Ol geljekde elektron söwdanyň barha meşhur boljakdygyna göz ýetirip, onlaýn pul geçirmegiň ygtybarly we howpsuz usulyny döretmegiň zerurdygyna düşündi. Şeýlelikde, 1999-njy ýylda dünýädäki ilkinji onlaýn banklaryň biri bolan — X.com peýda boldy. Taslama ýola goýlan ilkinji aýlarynda uly meşhurlyk gazandy, 200 müň töweregi müşderi onuň hyzmatlaryndan peýdalandy.
Mask bilen gyradeňlikde Piter Tiliň we Maks Lewçiniň ýolbaşçylygyndaky höwesjeňler topary öz töleg çözgüdini taýýarlaýardylar. Onuň elde göterilýän «PalmPilot» kompýuterleri üçin işlenip düzülen «PayPal» programmasy adamlara bank kartlaryny baglamaga we tölegleri geçirmäge mümkinçilik berdi. Döredijiler ösen şifrlemek algoritmlerini ulanyp, howpsuzlyga aýratyn üns berdiler.
Tizara Ilon Mask bilen Piter Tiliň ýolbaşçylygyndaky iki topar tagallalaryny birleşdirdiler. Birleşdirilen «PayPal» kompaniýasy onlaýn tölegleriň esasy ulgamyna öwrülip, 2002-nji ýylda internet söwda giganty «eBay» tarapyndan 1,5 milliard dollara satyn alyndy. Şonda Ilon 165 million dollar arassa girdeji aldy.
Ýeri gelende aýtsak, ilkibaşdan taslamanyň üstünde işlän «PayPal»-iň hünärmenleri öz aralarynda soňky uzak ýyllaryň dowamynda hem ýygjam aragatnaşyk saklap, hyzmatdaşlygyny dowam etdirdiler. Bu topar žurnalistler tarapyndan «PayPal mafia» diýlip atlandyryldy. Bu «mafianyň» agzalary bilelikde onlarça milliard dollarlyk bahasy bolan köp sanly üstünlikli kompaniýalary döretdiler.
Piter Til — mafianyň «çokundyran atasy», meşhur inwestor we wençura gaznasyny esaslandyryjy. Onuň goldawy bilen «LinkedIn» we «SpaceX» ýaly kompaniýalar peýda boldy.
Maks Lewçin — töleg geçirim ulgamyny botlardan goramak üçin «PayPal»-da CAPTCHA ulgamyny ornaşdyran howpsuzlyk boýunça hünärmen.
Stiw Çen, Çad Hörli we Jawed Karim — meşhur «YouTube» wideohostingini döredijiler.
Rid Hoffman — professional «LinkedIn» sosial ulgamyny esaslandyryjy.
Işan Wong — meşhur habarlar ulgamy bolan «Reddit»-iň öňki ýolbaşçysy.
Ilon Mask — «PayPal mafia»-nyň iň meşhur wekili. Ol «PayPal»-y satandan soň, kosmos we awtoulag önümçilik pudaklary hem-de köp sanly beýleki ugurlar bilen dünýäde uly at-abraýa eýe bolan «SpaceX», «Tesla» we beýleki innowasion kompaniýalary döretdi.
3. Tesla Autopilot: Özi öwrenýän ulag
«PayPal» taslamasy üstünlikli durmuşa geçirilenden soň, Ilon Mask ünsüni awtoulag pudagyna gönükdirdi. Onuň esaslandyran «Tesla» kompaniýasy ýokary netijeli batareýalardan we güýçli elektrik hereketlendirijilerinden «akylly» howpsuzlyk ulgamlaryna çenli innowasion çözgütleri hödürläp, elektrik ulaglaryny öndürmekde öňdebaryjy boldy.
«Tesla»-nyň iň täsin işläp taýýarlamasy awtopilot ulgamy boldy. 2014-nji ýylda ilkinji gezek ýola goýlan bu ulgam yzygiderli kämilleşdirilýär we onuň esasynda hereket edýän awtoulaglar häzirki wagtda köp işleri özbaşdak ýerine ýetirýär. Onuň binýadyndaky kompýuter: awtoulag ýollarynyň we şäher köçeleriniň üstünden hereket etmegi, howpsuzlygy üpjün etmegi, awtoulagyň parkowkasyny awtomatlaşdyrmagy hem-de buýruklara jogap bermegi başarýar.
«Tesla»-nyň awtopilotynyň bu ulgam bilen enjamlaşdyrylan müňlerçe awtoulagdan toplanan maglumatlara esaslanyp, yzygiderli täzeçillikleri öwrenýändigini, özüni kämilleşdirýändigini bellemelidiris. Bu bolsa onuň hemişe işleýşini we ygtybarlylygyny yzygiderli ýokarlandyrmaga mümkinçilik berýär.
4. «OpenAI»: Ygtybarly emeli aňy döretmäge çemeleşme
Ilon Mask emeli aňyň adamzada ýetirip biljek howplary barada aladalanýandygyny birnäçe gezek belläp geçdi. Ol emeli aň tehnologiýasynyň gözegçiliksiz ösmeginiň ýa-da jenaýatçylaryň eline düşmeginiň garaşylmadyk netijelere sebäp bolup biljekdiginden heder edýär.
Şeýle ýagdaýlaryň öňüni almak üçin Mask 2015-nji ýylda söwda ugurly bolmadyk «OpenAI»-y esaslandyryjylaryň biri boldy. Taslamanyň maksady tutuş adamzat üçin howpsuz we peýdaly boljak emeli aňy ösdürmek bilen bagly. Gözlegleriň açyklygy we çeýedigi «OpenAI»-yň esasy ýörelgeleri boldy. Ähli netijeler ylmy jemgyýetçilik tarapyndan iň ýokary gözegçiligi üpjün etmek üçin neşir edilmegi meýilleşdirildi.
Taslama ilkibaşda «PayPal» töleg ulgamyny döretmek üçin tagallalaryny birleşdiren meşhur telekeçiler Ilon Mask, Piter Til hem-de Rid Hoffmanyň maýa goýumlary bilen maliýeleşdirildi. Millionlarça dollar maýa goýum «OpenAI»-a emeli aň pudagyndaky iň oňat hünärmenleri özüne çekmäge mümkinçilik berdi.
Olar howpsuz we ygtybarly maşyn öwreniş modellerini ösdürmäge ünsi jemlediler. Taslama emeli aň pudagynda birnäçe innowasion tehnologiýalary döredip, ýeterlik derejede üstünlik gazandy.
Şeýle-de bolsa, 2018-nji ýylda Ilon Mask «Tesla» elektrik ulaglary üçin awtopilot ulgamynyň üstünde işlemek bilen bagly gyzyklanma üns gönükdirip, «OpenAI»-yň direktorlar geňeşinden çykdy. Muňa garamazdan, ol taslamanyň ilerlemegine goldaw berýändigini aýtdy.
2019-njy ýylda «OpenAI» ösüş gazanmak maksady bilen, kompaniýanyň täjirleşdirilýändigini mälim etdi. Munda girdeji gazanmak taslamanyň asyl maksatlaryna zyýan ýetirip biler diýlip Mask tarapyndan tankyt edildi. Muňa garamazdan, «OpenAI»-yň ýolbaşçylygy gözlegleri has-da ösdürmek we emeli aň tehnologiýalaryny giň ulanyjylara elýeterli etmek üçin täjirleşdirmegiň zerurdygyny öňe sürdi.
5. «Starlink»: planetanyň her künjegi elýeterli internet
«Tesla» elektrik ulaglary üçin awtonom hereketlendirijili ulgamlaryň ösdürilmegi Ilon Masky çynlakaý mesele bilen ýüzbe-ýüz etdi: bu ulgamlaryň kadaly işlemegi üçin uly şäherleriň daşky çetlerinde tapmasy gaty kyn bolan üznüksiz ýokary tizlikli internet gerek bolýardy. Bu meseläni çözmek we planetanyň islendik ýerinde ýokary tizlikli internete girmek mümkinçiligini döretmek üçin Mask 2015-nji ýylda «Starlink» taslamasyna başlady.
Taslamanyň düýp maksady Ýeriň iň çetki burçlarynda-da giň zolakly internet bilen üpjün etjek global hemra ulgamyny döretmekden ybarat. Munda ulanyja tora girmek üçin diňe asmana gönükdirilen kiçijik antenna ulanmak zerur bolar.
Sputnik interneti ideýasy täzeçillik däl, ýöne bu babatda ozalky synanyşyklar köp garaşmak we pes maglumat geçiriş tizligi ýaly birnäçe anyk kemçilikler bilen ýüzbe-ýüz bolupdy. Munuň sebäbi şol aragatnaşyk hemralarynyň, takmynan, 36 000 kilometr belentlikde geostasionar orbitada ýerleşmegidir. Şeýle uzak aralyk maglumat geçirişiniň ep-esli pes bolmagyna getirýär.
«Starlink» taslamasy bu meselede düýpgöter täze çözgütleri hödürleýär. «Starlink» hemralary Ýeriň pes orbitasynda, takmynan, 500 kilometr belentlikde ýerleşýär. Bu hemra bilen ýer stansiýasynyň arasynda signal geçiriş wagty ep-esli gysgalýar, munuň özi maglumatlaryň geçirilmeginiň eglenmegini belli bir dereje aradan aýryp, ýokary birikme tizligini üpjün edýär.
Emma, global derejede bitewi gurşawy döretmek üçin bolsa köp sanly hemra orbitada uçurylmaly bolýar. Bu meseläni çözmek üçin «SpaceX» «Falcon 9» raketalarynda uçurylýan ýeňil we has arzan hemralary döretdi.
Taslamanyň giň gerime we uly mümkinçiliklere eýedigine garamazdan, onuň tankytçylary hem bar. Käbir bilermenler köp sanly hemra arkaly Ýere ýakyn giňişligiň hapalanmagy we olaryň astronomiki gözegçiliklere edýän täsiri barada oýlanyp, taslamalaryň käbir ugurlarda zeper ýetirmek ähtimallygyny hem aýdýarlar.
6. «Neuralink»: Beýni bilen maşyny birleşdirip
Kosmos tehnologiýalary we elektrik ulaglary pudagyndaky taslamalar bilen bir hatarda Ilon Mask başga bir ugry — neýrotehnologiýany işjeň ösdürýär. Bu ýerde gürrüň 2016-njy ýylda Mask tarapyndan esaslandyrylan «Neuralink» kompaniýasy barada barýar. Kompaniýanyň maksady adam beýnisine kompýutere birikmäge mümkinçilik berýän implantasiýa edilýän nerw interfeýslerini döretmekden we durmuşa geçirmekden ybarat.
«Neuralink» ýörite robotyň kömegi bilen adam beýnisine ornaşdyrylan birnäçe elektrodly inçe, çeýe sim bolan enjamy döredýär. Elektrodlar neýronlaryň elektrik işjeňligini ýazga alýar we bu maglumatlar soňra kompýuter ýa-da smartfon ýaly daşarky enjama iberilýär. Geljekde şeýle enjam adama pikir güýji bilen dürli enjamlary dolandyrmaga, ýitirilen beden funksiýalaryny dikeltmäge we adamyň akyl ukyplaryny giňeltmäge ýol açar.
«Neuralink» çipi adam beýnisine ilkinji gezek 2024-nji ýylda üstünlikli ornaşdyryldy. Bu taslamanyň amala aşyrylmagy üçin heläkçilik zerarly ysmaz bolan Nolan Arbo müşderi boldy.
Entegem, bu makalada Ilon Maskyň kosmos pudagyndan bilime çenli uzan ägirt uly taslamalary barada gysgaça durup geçdik. Nerw interfeýslerinden başlap, Marsyň kolonizasiýasyna çenli bolan pikirler geljegiň näderejede täze taslamalary mälim etjekdigine ynam döredip, islendik birimizi haýran galdyrýar. Skeptisizme garamazdan, global meselelere düýpli çözgütleri hödürläp, Mask ýaly erjel, täzeçillikçi ynsanlar adamzat jemgyýetini diňe öňe ilerledýärler.
Peýdalanylan çeşme: skillbox.ru
