Jemgyýetçilik kömek pullary – islendik döwletde jemgyýetiň hemişe gyzyklanýan temalarynyň biri. Ýaş aýratynlygy boýunça, kesel, maýyp, zähmete ukypsyz, eklençsiz, işsiz galan ýagdaýynda we beýleki kanuny esaslarda raýatlar jemgyýetçilik üpjünçilige bolan hukugy Türkmenistanyň Konstitusiýasynyň 54-nji maddasynda beýan edilen. Eýsem jemgyýetçilik kömek pullary diýmek näme, olaryň nähili görnüşleri bar, esasan hem, olary nähili resmileşdirmeli?
Döwlet kömek pullary näme?
2013-nji ýylyň 1-nji ýanwaryndan başlap, ilatyň sosial goragy baradaky Türkmenistanyň Kodeksi güýje girdi. Bu Kodeksde döwlet kömek pullaryna şeýle kesgitleme berilýär: döwlet kömek pullary – bu ilatyň jemgyýetçilik goragynyň döwlet ulgamynyň bir görnüşi bolup, raýatlaryň kömek pullary almak hukugy ýüze çykan ýagdaýynda olara pul tölegi görnüşinde berilýär.
Başgaça aýdylanda, käbir ýagdaýlarda raýatlara döwletiň kanunda bellenen ýagdaýlarda maddy goldaw berilmegidir. Döwlet kömek pullary ilatyň diňe ýeňillikli toparyna däl-de, eýsem beýleki raýatlara hem berlip biler.
Jemgyýetçilik ähmiýetli hasaplanýan maşgala ahwalatlar (ýagdaýlar) ýa-da adatdan daşary ýagdaýlar ýüze çykanda adamyň durmuş ýagdaýyny ýokarlandyrmak üçin pul görnüşinde döwlet kömek pullary berýär. Döwlet kömek pullary bir gezeklik, şeýle-de belli bir wagtyň dowamynda yzygiderli hem berlip bilner.
Türkmenistanda döwlet kömek pullarynyň nähili görnüşleri bar?
Türkmenistandaky döwlet kömek pullaryny aşakdaky görnüşleri bar:
- Wagtlaýyn işini ýitirenligi sebäpli berilýän döwlet kömek pullary.
- Göwreli we çaga dogurmak üçin döwlet ýeňillikleri;
- Çaganyň dünýä inmegi bilen tölenýän döwlet kömek pullary;
- Çaga seretmek üçin döwlet kömek pullary;
- Maýyplyk üçin döwlet kömek kömegi;
- Beýik Watançylyk urşuna gatnaşyp gelip aradan çykanlaryň ýoldaşlaryna berilýän döwlet kömek pullary;
- Döwlet sosial kömek pullary.
Kim ýeňilliklerden peýdalanyp biler?
Türkmenistanda raýatlaryň aşakdaky toparlary döwlet kömek pullaryny almaklyga dalaşgär bolup bilerler:
Umumy kesel, iş şikesleri (ýaralanmak), hünär hassalygy sebäpli işlemek ukybyny ýitiren we saglygy goraýyş edarasy tarapyndan berlen işe ukypsyzlyk kepilnamasyny tabşyran adamlar wagtlaýyn maýyplyk üçin döwlet ýeňilliklerinden peýdalanmaga haklydyr.
Aýallaryň göwrelilik we çaga dogurmak üçin döwlet ýeňilliklerinden peýdalanmak hukugy (eýeçiligiň görnüşine garamazdan, harby gullugy bilen baglanyşykly işden aýrylan, içeri işler edaralarynda işleýän we kärhanalaryň, edaralaryň ýatyrylmagy bilen işden çykarylanlar, eýeçiligiň görnüşi - işden aýrylan gününden başlap 3 aýyň dowamynda) 32 göwrelilik hepdesinden ybaratdyr. Göwrelilik we çaga dogurmak üçin döwlet ýeňilliklerini almak hukugynyň esasy, saglygy goraýyş edarasy tarapyndan berlen işe ukypsyzlyk şahadatnamasydyr.
Çaganyň enesi (kakasy) ýa-da hossary, çaga dünýä inende döwlet ýeňilliklerinden peýdalanmaga haklydyr. Perzentlige alnan çaganyň ejesine ýa-da kakasyna kömek pul tölenmedik bolsa, dört aýdan kiçi çagany perzentlige alan ene-atalar bilen birlikde.
Aşakdaky adamlar, sosial taýdan peýdaly işlerde işleýändiklerine ýa-da işlemeýändiklerine garamazdan çaga seretmek boýunça kömek puluny almaga hukugy bar:
Çaga üç ýaşyna ýetýänçä hakykatdanam çaga ideg edýän ene-atasy ýa-da hossary;
Ejesi ýa-da kakasy aýyrylan, aradan çykan diýlip yglan edilen, ene-atanyň hukuklaryndan mahrum bolan, çäklendirilen ene-atanyň hukuklaryndan mahrum bolan, ýitirilen diýlip kabul edilen, ukypsyz (bölekleýin ukyply) diýlip ykrar edilen halatlarynda, çaga üç ýaşyna ýetýänçä hakykatdanam çaga ideg edýän beýleki garyndaşlary, saglyk sebäpli çagany hut özi ösdürip we goldap bilmeýänler, azatlykdan mahrum etmek jezasyny ýerine ýetirýän edaralarda höküm çykaryp bilmeýänler, çagany terbiýelemekden ýa-da hukuklaryny we kanuny bähbitlerini goramakdan ýa-da çagasyny bilim, lukmançylyk edaralaryndan we şuňa meňzeş edaralardan almakdan ýüz öwürýänler.
62 ýaşyna ýeten erkekler we 57 ýaşa ýeten we pensiýa almaga hukugy bolmadyk aýallar sosial ýeňilliklerden peýdalanmaga haklydyr.
Raýatlaryň maýyplygy boýunça döwlet kömek pullaryny almaga hukugy bardyr:
- 18 ýaşyna ýetmedik maýyp çagalar;
- hökmany pensiýa ätiýaçlandyrmasyna gatnaşmak möhleti bäş ýyldan az bolan çagalykdan maýyplar;
- hökmany pensiýa ätiýaçlandyrmasyna gatnaşmak möhleti bäş ýyldan az bolan maýyplar.
Uruşda ölen ýa-da ýitirim bolanlaryň är-aýallary, Beýik Watançylyk urşuna gatnaşyp, söweşden gaýdyp gelenlerinden soň, urşa gatnaşan adamyň ýanýoldaşyna döwlet kömek pullaryny almaga hukugy bardyr.
Resmileşdirmek üçin haýsy edaralara ýüz tutmaly?
Göwrelilik we dogum boýunça, şeýle-de wagtlaýyn işe ýarawsyz arz ediji/arz edýän adam döwlet kömek pullaryny almak üçin esasy iş ýeriniň iş berijisine ýüzlenmelidir.
Döwlet kömek pullarynyň beýleki görnüşlerini resmileşdirmek üçin Türkmenistanyň pensiýa gaznasynyň ýerli bölümine ýüz tutmalydyrlar.
Haýsy ýagdaýlarda döwlet kömek pullarynyň tölenmegi togtadylyp bilner?
- Döwlet kömek puluny alýan şahs Türkmenistanyň çäginden çykan ýagdaýynda;
- Döwlet kömek pullaryny alýan şahsa pensiýa haky bellenen ýagdaýynda;
- Çaga üç ýaşa ýeten ýa-da ideg etmek üçin döwlet kömek puly bellenen çaga aradan çykan ýagdaýynda;
- Lukmançylyk ýa-da jemgyýetçilik edaralary tarapyndan kesgitlenen maýyplyk möhleti dolan ýagdaýynda;
