Türkmenistanyň türgenleri Çendu şäherinde açylan 31-nji Bütindünýä tomusky uniwersiadanyň açylyş dabarasyna gatnaşdy. Dabara Hytaýyň günorta-günbataryndaky Syçuan welaýatynyň dolandyryş merkezi Dunanhu sport seýilgähindäki stadionda bolup geçdi.
Iki ýyldan bir gezek geçirilýän bu ajaýyp sport baýramy talyp sportunyň dünýä boýunça iň gowy wekillerini bir ýere jemleýär. Bäsleşige 17 ýaşdan 28 ýaş aralygyndaky talyplar gatnaşyp bilýärler.
Talyp sportunyň taryhy baryp-ha 1905-nji ýylda ABŞ-da talyplaryň arasynda ilkinji halkara ýaryşlar geçirilende başlandy. 1919-njy ýylda Talyplar Konfederasiýasy döredildi. Onuň howandarlygynda 1923-nji ýylda Parižde ilkinji Bütindünýä talyp oýunlary bolup geçdi. Olary häzirki zaman Olimpiýa hereketini esaslandyryjy Pýer de Kuberteniň egindeşi fransuz mugallymy we alym Žan Ptižan gurady. Bir ýyldan soň täze bir gurama – Halkara talyplar konfederasiýasy (HTK) döredildi, ol diňe Ýewropada talyplaryň arasynda ýaryş geçirýärdi. 1949-njy ýylda dünýäde talyplaryň arasynda sporty ösdürmek we öňe sürmek üçin, Halkara uniwersitet sport federasiýasy (FISU) döredildi.
Uniwersiada köp ýyl bäri esasy talyp ýaryşy bolup, özüniň gerimi we ähmiýeti boýunça Olimpiýa oýunlary bilen deňeşdirilip bilner. Adatça, Bütindünýä uniwersiadalaryna gatnaşýanlaryň takmynan 60%-i Olimpiýa oýunlarynda-da çykyş edýärler. Şunda, talyp oýunlaryna 150 ýurtdan müňlerçe türgen ýygnanýar, olar 250-den gowrak medal toplumy ugrunda bäsleşýärler.
Ilkinji Bütindünýä tomusky uniwersiadasy 1959-njy ýylda Italiýanyň Turin şäherinde geçirildi. Şol ýaryşa dünýäniň 45 ýurdundan 965 ýaş sportçy gatnaşdy. Häzirki tertip boýunça 31-nji oýun 120 ýurtdan 5000-den gowrak talyp türgeni bir ýere jemledi, olar sportuň 18 – 15 hökmany we üç goşmaça görnüşi – kürek urma, ok atma we uşu boýunça 269 medal toplumy ugrunda bäsleşer.
Türkmen türgenleriniň talyp sportunyň dünýä baýramyna gatnaşmagy degişli sport federasiýamyz 2012-nji ýylda 174 milli talyp sport federasiýasyny, şeýle hem 5 kontinental assosiasiýany – Ýewropa (EUSA), Aziýa (AUSF), Afrika (FASU), Amerika (FISU Amerika) we Ýuwaş ummany (FISU Okeaniýa) assosiasiýalaryny özünde jemleýän Halkara talyp sport federasiýasynyň (FISU) doly agzasy hökmünde kabul edilenden soň mümkin boldy.
Sportuň ösüşine döwletimiz tarapyndan uly üns berilýän Türkmenistan Bütindünýä talyp oýunlaryna 2013-nji ýyldan bäri dördünji gezek wekillerini iberýär. Onuň düzümine 24 adam – 3 resmi wekil, 5 tälimçi we 16 türgen girdi. Olar sportuň dört görnüşi – dzýudo (6 türgen), ýeňil atletika (3), ýüzüş (3) we uşu (4) boýunça çykyş ederler. Wekiliýetleriň dabaraly ýörişinde Türkmenistanyň baýdagyny Gurban Hommadow we söweş uşuçysy Aýgözel Gurbangeldiýewa göterdi.
Stadionda «Gaudeamus» talyp senasynyň astynda FISU-wyň nyşany bolan ullakan ak baýdak galdyryldy. Uniwersiadanyň açylandygyny HHR-niň başlygy Si Szinpin yglan etdi.
Soňra pandemiýa sebäpli ýüze çykan dört ýyllyk arakesmeden soň, tomusky uniwersiadanyň alawy täzeden ýandyryldy.
Hytaýyň Çendu şäheriniň Bütindünýä talyp oýunlaryny geçirmek hukugyny dört ýyl ozal alandygyny ýatladýarys. Ony geçirmek baradaky karar 2019-njy ýylyň 1-nji martynda şol ýylyň gyş uniwersiadasynyň geçýän ýeri bolan Krasnoýarskda FISU-nyň mejlisinde kabul edildi. Başda oýunlar 2021-nji ýylyň 8-nji awgusty bilen 19-njy awgusty aralygynda geçmelidi, ýöne koronawirus pandemiýasy zerarly, ilki 2022-nji ýyla, soň bolsa 2023-nji ýyla çenli yza süýşürildi. Uniwersiadanyň iki ýyldan soň geçýändigine garamazdan, guramaçylar onuň «Çendu-2021» asyl adyny sakladylar.
Hytaý 2001-nji ýylda Pekinden we 2011-nji ýylda Şençženen şäherinden soň üçünji gezek Bütindünýä tomusky uniwersiadany geçirýär. Hytaý bir gezek 2009-njy ýylda Harbinde gyşky uniwersiadany-da geçiripdi.
Häzirki talyp ýaryşlary 49 sport meýdançasynda geçiriler, olaryň 13-si täzeden guruldy. Türgenleriň we wekiliýet agzalarynyň ýaşaýan ýeri bolan «Türgenler obasy» Çendu uniwersitetiniň şäherçesinde ýerleşýär. Uniwersiadalaryň taryhynda «Türgenler obasy» ilkinji gezek ýokary okuw mekdebiniň şäherçesinde döredildi.
Çenduda geçiriljek Bütindünýä tomus uniwersiadasy 8-nji awgustda tamamlanar.
