Kino dünýäsi özüniň aýdyňlygy, jadylylygy hem-de çäksiz mümkinçilikleri bilen özüne çekýär. Her kim bu dünýäniň bir bölegi bolmak isleýär, ýöne bu ugurda üstünlik gazanmak diňe az sanly adamlara başardýar.

Bu makalada diňe bir kino pudagynda öz ýollaryny tapman, eýsem onuň ösmegine möhüm goşant goşan zenanlar barada gürrüň bereris.

Surat: ru.wikipedia.org/Apeda Studio New York

Alis Gi — bu kino taryhynyň sahypalarynda ýatdan çykarylan atdyr. Ol ilkinji zenan režissýor bolup, durmuşyny kinematograf bilen baglamak islän başga-da köp sanly adam üçin ýol açan zenandyr.

Ähli zat fotosurat enjamlaryny öndürýän kompaniýanyň eýesi Leon Gomonyň kätipliginden başlandy. Kompaniýa soňlugy bilen «Gaumont» diýlip tanaldy. Lumýer doganlaryň «Zawoddan çykýan işçiler» filminiň görkezilişine gatnaşmak Alisiň durmuşynda öwrülişik döretdi. Hronofotograf üçin patent alan kompaniýa Alise mümkinçilik berdi we ol höwes bilen kino tehnikasynyň ähli şertlerini açmak üçin döredilen görkeziş filmlerini döredip başlady.

Emma Alis dokumental žanr bilen çäklenmedi. Onuň zehini kinoda sungat eserlerini döretmek mümkinçilik ýollaryny gördi.

«Öz batyrgaýlygyma bil baglap, Gomona iki sany kiçijik sahna kino eserini surata düşürip biljekdigimi we muňa gatnaşjak dostlarymyň bardygyny aýtdym. Şol döwürde kimdir biri kinonyň geljekki ösüşini öňünden gören bolsa, men onuň rugsadyny almazdym. Ýaşlygym, tejribesizligim, jynsym — hemme zat maňa garşydy. Şeýle-de bolsa, munuň kätiplik wezipämi ýerine ýetirmegime päsgel bermeýändigine ynandyryp, munuň üçin rugsat aldym» — diýip, Alis Gi soň-soňlar ýatlaýar.

1896-njy ýylda ol özüniň ilkinji çeper filmini — «Kelem jadygöýi, ýa-da çagalaryň dünýä inişi» atly filmini ýazdy we oňa režissýorlyk etdi. Bary-ýogy bir minutlyk dowam eden bu film taryhda ilkinji fentezi žanrly film boldy.

Filmiň üstünligi haýran galdyrdy, Alis Gi «Gaumont» kompaniýasynyň film önümçiliginiň başlygy wezipesine bellenildi. Ol bu wezipede 10 ýyl zähmet çekmek bilen, innowasion film usullary esasynda kino surata düşürmegi yzygiderli synag etdi: goşa ekspozisiýa, wideony tersligine görkezmek, ekrany bölmek we başgalar. Käbir çeşmelere görä, Alis Gi 1896-njy ýyldan 1920-nji ýyla çenli 1000-den gowrak film surata düşürip, olaryň 22-si doly göwrümli filmlerdir.

Surat: ru.wikipedia.org/Maya Deren

Amerikanyň Birleşen Ştatlaryna göçüp baran, asly Russiýa imperiýasyndan bolan Maýýa Deren kino taryhynda «Amerikan awangardynyň enesi» hökmünde uly yz galdyrdy.

Nýu-Ýork uniwersitetinde edebiýat ugrundan okap, ol bu ýerde diňe bir bilim alman, eýsem adamsy — çeh režissýory Aleksandr Hammid bilen hem tanyşdy. Andre Breton we Marsel Duşan ýaly sýurrealizmiň parlak ýyldyzlary bilen gurşalan gurşawda onuň özboluşly stili dünýä indi. 

1943-nji ýylda Dereniň ilkinji debýuty — 275 dollarlyk býujet bilen döredilen «Günortan torlary» atly sessiz gysga göwrümli film boldy. Uly pul serişdelerine daýanmaýandygyna garamazdan, bu film awangard kinosy dünýäsinde şüweleň döretdi we 1947-nji ýylda Kan film festiwalynda halkara baýragyna eýe boldy.

Onuň gysga göwrümli filmlerinde sýužet ýok. Munuň ýerine Dereniň filmlerinde ýagtylygyň we kölegäniň, aýnalaryň we anfiladlaryň, burçlaryň kaleýdoskopy hem-de dabaraly ritm bar. Bularyň hemmesi tomaşaçyny haýran galdyryjy duýgulara alyp gidýär.

Onýyllyklar geçip, Dewid Linç hem ozal Deren tarapyndan ulanylan usullardan peýdalanmak bilen, «Ugursyz ýol» we «Malholland draýw» ýaly kult filmlerinde ondan ýokary derejede ylham aldy.

Surat: ru.wikipedia.org

Iň köp Oskar gazanan geýim hudožnigi Edit Hed režissýor Sesil Blaunt DeMiliň ýardamy bilen kino dünýäsine aňsatlyk bilen gelýär. Filmiň surata düşürilişine baryp görmek fransuz mugallymynyň durmuşynda öwrülişik boldy. Gören zatlaryndan haýran galyp, ol bu jadyly dünýäniň bir bölegi bolmak kararyna geldi.

Geýim hudožnigi üçin boş iş ornunyň bardygy baradaky bildirişi gören Edit surat çekmek tejribesi bolmasa-da, batyrgaý ädim ätmeli diýen netijä gelipdir. Baş dizaýner Howard Gririň eskizleri görkezmegini haýyş eden kinostudiýasyna gidýär. Muňa garamazdan, Edit sungat eserlerini okuwçylaryndan haýyş edip karzyna alyp, ertesi gün Gririň ýanyna gelýär. Ol gyzyň zehinine haýran galyp, ikirjiňlenmän işe alýar.

Soň bolsa eskizler bilen bagly aldaw ýüze çykýar. Şeýle-de bolsa, Grir Hediň mekirligine gaharlanmandyr, gyzda zehiniň bardygyny we potensialy görmegi başarypdyr. Grir Edite eskiz çyzmagy öwretmegi öz üstüne alýar. Ol bolsa halypasynyň we onuň kömekçisi Trewis Bentonyň berk ýolbaşçylygynda başarnygyny artdyryp, irginsiz bilim alýar.

Edit Hed bütin karýerasynda Odri Hepbörn, Marlen Ditrih, Pol Nýuman, Elwis Presli, Merilin Monro ýaly ýyldyzlary geýindirip, 1131 sany film üçin eşikleri döretdi. Hatda ol Alfred Hiçkok bilen tandemde 11 sany surat hem döretdi.

Edit Hediň önjeýli işi ünsden düşmedi: 35 sany Oskar baýragy we iň oňat geýim hudožnigi ugry boýunça 8 sany ýeňiş onuň mynasyp baýragy boldy.

«Pixar» kompaniýasynyň «Super maşgala» filmini döredijiler Edit Hediň işlerinden ylham alyp, super gahrymanlary geýindirýän zehinli moda dizaýneri Edna Moudyň keşbine şol aýratynlyklary berdiler.

Surat: ru.wikipedia.org/Martin Kraft

Anýes Warda — fransuz film režissýory we ssenariçisi. Anýes Wardanyň kino bilen gyzyklanmasy fotografiýadan başlandy. Bu sungaty ol Sungat mekdebinde öwrenip, Luwr mekdebinde bilimini dowam etdirdi.

«Puent Kur» atly ilkinji filmi dogduk obasyna gaýdyp bilmeýän dostunyň haýyşy boýunça surata düşürdi. Anýesden filmde surata düşmegini isledi. Bu filme professional aktýorlar we ýönekeý oba ýaşaýjylary gatnaşdy.

Warda bu taslamanyň kult boljakdygyny göz öňüne-de getirmedi. Dokumental we çeper žanrlaryň adaty bolmadyk sazlaşygy filmi bu ugurda özboluşly täzelik etdi we Anýes fransuz täze tolkunynyň täzelikçisi hökmünde garşylandy.

Kinoda alyp baran işleri üçin Warda Berlin film festiwalynyň «Kümüş aýy» («Bagt» filmi üçin), Wenesiýa film festiwalynyň «Altyn ýolbarsy» («Üçeksiz, kanunsyz» filmi üçin) dokumental film we 2001-nji ýylda hormatly Sezar üçin Lui Dellýukl baýragyna hem-de iki Sezar baýragyna mynasyp boldy. 2015-nji ýylda Kan film festiwalynda hormatly «Altyn palma ýapragy» baýragyna mynasyp görüldi. Kino sungatyna goşan goşandy üçin Oskar baýragynyň eýesi boldy.

Surat: ru.wikipedia.org/David Shankbone

Ketrin Bigelow — «Oskar» baýragyny gazanan ilkinji zenan režissýor.

Ketrin Bigelow kinodaky zähmet ýoluny režissýorlyk bilen däl-de, Kolumbiýa uniwersitetinde kino teoriýasyny we tankytlaryny öwrenmek bilen başlady. Şol bir wagtyň özünde hudožnik hökmünde özüni kämilleşdirdi. 1978-nji ýylda ol meşhurlyk gazanyp bilmedik ilkinji gysga metražly «Gurluş» atly filmini çykardy.

Emma şowsuzlyk Bigelowyň bu işi dowam etdirmegine päsgel bermedi. Film düşürilmegini dowam etdirdi we «Garaňky gatlyşyberdi» atly mistiki triller režissýora şöhrat getirdi. 

Ketriniň karýerasyndaky hakyky üstünlik getiren «Tupanyň hökümdarlary» atly filmi boldy. Bu eser oňa iň gowy režissýor ugry boýunça «Oskar» baýragyny getirdi we Ketrin bu abraýly baýragy alan ilkinji zenan boldy.

Bigelowyň kinoteatrdaky esasy goşandy zorluk temasyny adaty bolmadyk suratlandyrmagydyr. Ol žanrlary ussatlyk bilen garyşdyrýar, agressiýany we onuň sebäplerini öwrenýär, klişirlenen düşünjelere garşy çykýar.

Surat: ru.wikipedia.org/Georges Biard

Sofiýa Koppola — «Oskara» dalaşgär görkezilen iň ýaş zenan režissýor.

Meşhur Frensis Ford Koppolanyň gyzy Sofiýa ýaşlygyndan kakasynyň filmlerinde oýnap, özüni kinoda synap gördi. Şeýle-de bolsa, aktýorçylyk karýerasy oňa garaşýan üstünligini getirmedi we «Çokundyran ata 3» filminde onuň ýerine ýetiren Meri Korleone ýaly roly tankytlara sezewar boldy. Ýene-de birnäçe filmde baş keşbi janlandyran Sofiýa aktýorlygy terk etmek kararyna geldi.

Oňa hakyky şöhrat režissýorlykdan geldi diýsek dogry bolar. 32 ýaşynda «Oskar» baýragyny getiren we Sofiýany bu abraýly baýragyň iň ýaş eýesi eden «Terjimäniň kynçylyklary» atly filme režissýorlyk etdi. Film şeýle hem BBC-niň reýtingi boýunça 21-nji asyryň iň gowy 100 filminiň sanawyna girizildi.

Köp ýyllaryň dowamynda Koppola özboluşly stilini ösdürdi: dynç alyş, ýakyn gatnaşyklar, minimalistik gepleşik. Detallary wizuallaşdyrmaga we ýagtylygy sazlamaga ähmiýet bermek bilen, her filminde aýratyn atmosferany döredýär. 

Surat: ru.wikipedia.org/UKinUSA

Greta Gerwig — prokatdan milliard dollar gazanan ilkinji zenan režissýor.

Greta Gerwig kino sungatyndaky ýoluna komediýa rollary bilen başlady. Aktýorlyk işinde ol «Näzenin Frensis» we beýleki kinolary üçin «Altyn globus» baýragyny aldy. Aktýorçylyk karýerasy bilen bir hatarda, Gerwig özüni ssenariçi hökmünde hem synap, birnäçe filmiň awtory boldy.

Oňa hakyky film şöhratyny mamblkor-filmler — adaty gepleşikler we bu ugurdan hünärmen bolmadyk aktýorlar bilen düşürilen pes býujetli filmler getirdi. Gerwig diňe bir baş keşplerde çykyş etmän, eýsem «Gijeler we dynç günleri» filmini bilelikde ýazypdyr.

Gerwigiň režissýorlyk işiniň başlangyjy «Ledi Börd» atly dünýä derejesinde ykrar edilen, abraýly baýraklar üçin köp dalaşgär görkezilen hem-de ýekeje-de negatiw syn berilmedik film bilen başlandy. Şondan soň bolsa, ol prokatda 1 milliard dollar girdeji gazanan «Kiçijik zenanlar» we «Barbi» ýaly filmlere režissýorlyk etdi.

Peýdalanylan çeşmeler: ru.wikipedia.org; lifehacker.ru; mylitta.ru   

Şeýle-de okaň:

• Taryhda yz goýanlar: Renesans döwrüniň beýik dörtlügi