Häzirki zaman psihologiýasy terbiýe meselesine özboluşly usullar arkaly çemeleşýär: bagtyýar we özbaşdak düşünjeli şahsyýeti kemala getirmek üçin çaganyň temperamentlerini göz öňünde tutmaly. Amerikaly psiholog Jon Greýiň işine esaslanyp, “Psihologiýa” žurnaly çagalaryň häsiýetleriniň we olaryň esasy aýratynlyklarynyň klassifikasiýasyny hödürledi.
Duýgur çagalara çemeleşmegiň aýratynlyklary
Duýgur häsiýetli çagalar (bu häsiýete “sensitive” sözi bilen kesgitleme berlip, ol iňlis dilinden terjime edilende “duýgy” diýen manyny aňladýar) ýokary emosional duýguçyllyklary bilen häsiýetlendirilýär. Olara kyn ýagdaýlarda zeýrenmek we teselli gözlemek mahsus.
Şeýle çagalar bilen düşünişmekde ene-atalar üçin esasy zat duýgudaşlyk bildirmekdir: dessine aladalaryny ýeňletjek ýa-da zor bilen begendirjek bolmazdan, çagany üns bilen diňlemek möhümdir. Bu çemeleşme mynasyp derejedäki gaýtargyly bolup biler. Ýagny, ene-ata hem çagadan şeýle täsiri alar.
Duýgur çagalar bilen özara gatnaşyklaryň esasy şerti — çagany goldap durmak. Ulularyň ýagdaýa düşünýändigini we dürli ýagdaýy kabul edip bilýändigini duýup, şeýle häsiýetli çagalar özlerine ynamly bolýarlar.
Işjeň çagalar bilen özara gatnaşyklaryň aýratynlyklary
Işjeň häsiýetli çagalar daş-töweregindäki dünýäni üýtgetmek islegleri bilen tapawutlanýarlar. Bu “kiçi ýolbaşçylar” yhlasly we maksatlaryna ýetmekde tutanýerlidirler. Şeýle-de bolsa, olaryň özüni alyp barşy ene-atalardan anyk çäkleri kesgitlemegi we häsiýetini kadalaşdyrmagy talap edýär.
Sport bilen meşgullanmak şeýle çagalar üçin iň laýyk ýerdir. Tälimçiniň ýolbaşçylygynda toparlaýyn sporta gatnaşmak olara mümkinçiliklerine düşünmäge we isleýän netijelerine ýetmäge kömek edýär.
Bilim-terbiýe meselesinde esasy şulary göz öňünde tutmaly: başlangyçlaryny we işjeňliklerini höweslendirmek, özüne düşünilmegi üçin mümkinçilik bermek, gündelik işlerini sazlaşdyrmak.
Reaktiw häsiýetdäki çagalara bolan gatnaşyk
Reaktiw häsiýetli çagalar alçaklygy we täze tanyşlaryna göwnaçyklygy bilen tapawutlanýarlar. Jemgyýetde bolmak hem-de hemişe täze täsirleri duýmak olar üçin örän möhüm. Bu ýaş gözlegçiler dinamiki özgerişleri isleýärler we monotonlyga çydam etmeýärler.
Olaryň energiýasy bir meselede üns jemlenmegi üçin kynçylyk döredip biler, şonuň üçinem ene-atalara olaryň işlerini guramaga we höweslendirmäge ýardam bermek zerurdyr. Üstünlikli özara gatnaşyklaryň açary şu kysmy dürli ýagdaýlar bolup biler: täze klublara we bölümlere yzygiderli baryp görmek, dürli kitaplar we oýunlar bilen tanyşmak, gezelençdir güýmenje üçin täze ýerleri gözlemek.
Gyzykly ýeri, hakykatdanam täsirli işjeňlik bilen şeýle çagalar ajaýyp erjelligi we tertip-düzgüni görkezip bilýärler. Ene-atalaryň wezipesi bolsa täsirleri üýtgetmek bilen başlaýan zatlaryny netijeli jemlemek ukybyny ösdürmegiň arasynda deňagramlylygy tapmakdyr.
Düşünmek bilen kabul edip bilýän häsiýetli çagalara nähili çemeleşmeli?
Dürli ýagdaýlary düşünip kabul etmäge ukyply çagalar durmuşynda durnuklylyga we ýagdaýlara öňünden düşünmäge çalyşýarlar. Geljekde garaşýan zatlaryna düşünmek olar üçin örän gyzyklandyryjy bolýar. Bu çagalara täze ýagdaýlara uýgunlaşmak üçin ýeterlik wagt gerek, şonuň üçinem ene-atalaryň howlukmagy ýa-da talapkärligi olara negatiw täsir eder.
Olaryň terbiýesinde şeýle ýörelgelerden ugur alynsa dogry bolar: kadalaşdyrylan gün tertibini düzmek, gözýetimini kem-kemden giňeltmek, rahat, göwnejaý hasaplaýan durmuşyny üýtgetmäge höweslendirmek.
Şeýle häsiýetli çagalary bolan ene-atalar perzentlerine ýeterlik derejede goldaw bermeseler, çagalarynyň täze zatlary özbaşdak örän kyn öwrenjekdigini bilmelidirler. Ene-atalar üçin dürli hili häsiýetleri düşnüksiz ýollar bilen talap etmegiň ýerine, çagany ýuwaş-ýuwaşdan her hili çärelere, güýmenjelere çekmek, howpsuz we özara düşünişip boljak ortalyk atmosferany döretmek has täsirli bolar.
Peýdalanylan çeşmeler: aif.ru
Şeýle-de okaň:
