Sanly tehnologiýalaryň döwründe sosial ulgamlar häzirki ýetginjekleriň durmuşynyň aýrylmaz bölegine öwrüldi. Geçirilen barlaglaryň netijelerine görä, 13 — 17 ýaş aralygyndaky ýetginjekleriň 95%-inden gowragy internete girýär we 85%-i dürli sosial media platformalaryny işjeň ulanýar. Aragatnaşyk saklamakda we maglumat alyşmakda döreýän bu düýpli özgeriş ýaş nesliň psihiki saglygy üçin täze howplaryň döremegine sebäp bolýar.

Bu makala ýetginjeklere sosial media ulgamlarynyň ýetirýän oňyn hem ýaramaz täsirlerine syn bermek bilen, bu ugurda döreýän esasy müşgillikleri seljerýär we has sagdyn sanly gurşawy döretmek üçin amaly çözgütleri hödürleýär.

Müşgilligiň häzirki ýagdaýy

Statistika maglumatlary

Geçirilen barlaglaryň görkezýän tendensiýasy çuňňur oýlandyrýar: 2007-nji ýylda ilkinji köpçülikleýin sosial platformalaryň peýda bolan döwründen bäri ýetginjekleriň arasynda aladalylyk we ruhy çökgünlik 52% ýokarlanypdyr.

Ortatap ýetginjek adaty işjeň wagtynyň ep-esli bölegini sosial media güýmenmek bilen, her günde oňa 7 — 9 sagat wagtyny sarp edýär. Bu wagtyň dowamynda, köplenç, ulanyjylar kontentleri ýaramaz täsirde kabul edýärler. Sebäbi olar özüni beýleki adamlar bilen deňeşdirýärler we sosial taýdan kanagatlandyrýan zatlary laýklar hem-de teswirler arkaly bahalandyrýarlar.

Ýetginjeklik döwrüniň aýratynlyklary

Ýetginjeklik döwri şahsyýetiň işjeň kemala gelmegi, ýetginjegiň özüni gözlemegi we jemgyýetiň makullamagyna duýgurlygynyň ýokarlanmagy bilen häsiýetlendirilýär. Bu ýaşda ýetginjegiň beýnisi, esasanam, beýniniň belli bir karara gelmek we impulsa gözegçilik üçin jogapkär bölekleri heniz doly kadalaşmaýar. Bu bolsa ýaşlaryň sosial medianyň ýaramaz täsiriniň öňünde has ejiz bolmagynyň esasy sebäbidir.

Sosial ulgamlaryň täsiriniň negatiw taraplary

Goýberilen peýdanyň sindromy (FOMO)

Esasy müşgillikleriň biri hem başgalaryň has gyzykly we manyly durmuşda ýaşaýandygyny duýup gezmek bilen baglydyr. Ýetginjekler sosial ulgamlarda deň-duşlarynyň durmuşyndan ýörite üns bilen saýlanyp alnan we kebşirlenen pursatlary görýärler. Bu bolsa hakykatyň ýoýlan görnüşini döredýär. Bu ýetginjeklerde öz durmuşlarynyň şeýle däldigi we nägilelik duýgusynyň ýüze çykmagyna sebäp bolýar.

Özüňe baha bermek we bedeniň keşbi bilen bagly mesele

Sosial media ulgamlary gözelligiň we üstünligiň hakykata laýyk gelmeýän standartlaryny döredýär. Ýetginjekler birkemsiz işlenen şekilleri nusgalyk görelde hasaplap, özlerini iň täsirli adamlardyr deň-duşlary bilen deňeşdirýärler. Bu, esasanam, iýmit bozulmalary bolan we bedeniniň keşbinden nägile ýetginjek gyzlara güýçli täsir edýän ýagdaýdyr.

Ukynyň bozulmagy we baglylyk

Ýatmazdan ozal sosial mediadan peýdalanmak ekranyň gök yşygy we kontentiň emosional täsiri zerarly tebigy ukynyň kadasyny bozýar. Ýetginjekleriň aglabasy bütin gijäniň dowamynda sosial mediany barlap durýar. Munuň özi dowamly ukusyzlyga we ünsi jemlemegiň hem-de keýpiň ýaramazlaşmagy bilen bagly kynçylyklara getirýär.

Sosial medianyň dofamin sylag mehanizmleri edil oýunlardaky ýaly baglylyk endigini döredip bilýär. Şunlukda ýetginjekler sosial media girmeýän mahallary dürli aladalary başdan geçirýärler we habarnamalary hökmany barlaýarlar.

Hakyky durmuş gatnaşyklarynyň hiliniň peselmegi

Sosial media gereginden artyk derejede wagtyňy sarp etmek ýüzbe-ýüz gatnaşyklaryň hilini peseldip biler. Ýetginjekler beýle ýagdaýda biri-biri bilen gürleşmek, duýgudaşlygyny beýan etmek we emosional täsirlerini paýlaşmak ýaly ukyplaryny ýitirip bilerler.

Sosial medianyň oňyn taraplary

Öz ukyp-başarnygyňy açmak üçin mümkinçilikler

Sosial media ýetginjeklere döredijilik taýdan öz ukyp-başarnyklaryny açmak, zehinlerini baýlaşdyrmak we gyzyklanmalaryny paýlaşmak üçin peýdaly platformalary hödürleýär. Şunda ýaşlaryň köpüsi öz gyzyklanmalaryny, hatda geljekki hünärlerini onlaýn jemgyýetçiligiň üsti bilen tapýarlar.

Bilim mümkinçilikleri

Sosial media öwrenmek we kämilleşmek üçin örän täsirli gural bolup biler. Ýetginjekler bilim ugurly kontentlere girip, täze dilleri öwrenip, hünär endiklerini ösdürip we gözýetimlerini giňeldip bilerler.

Sanly başarnyklary ösdürmek

Sosial mediany işjeň ulanmak ýetginjeklere häzirki dünýäde möhüm ähmiýete eýe bolan sanly sowatlylygy kämilleşdirmäge kömek edýär.

Meseleleri çözmegiň strategiýalary

Bilim maksatnamalary

Mekdeplerde sanly sowatlylygy öwretmek boýunça toplumlaýyn maksatnamalar girizilmek möhümdir. Bu maksatnamalar şu aşakdakylary öz içine almalydyr:

• Onlaýn kontenti derňemekde tankydy pikirlenmegi öwretmek
• Sosial medianyň algoritmlerine we olaryň adamyň özüni alyp barşyna ýetirýän täsirine düşünmek
• Tehnologiýalary diňe oňyn maksatlar üçin ulanmak endiklerini ösdürmek
• Sosial medianyň psihiki saglyga ýetirýän täsiri barada maglumat bermek

Ata-enäniň we maşgalanyň orny

Sosial mediadan oňyn peýdalanmak endiklerini ösdürmekde ata-enelere möhüm orun degişlidir. Bu meselede şular maslahat berilýär:

• Çagalar bilen sosial media bilen bagly tejribelerini aç-açan maslahatlaşmak
• Ulanyş babatda oýlanyşykly çäklendirmeleri we kadalary kesgitlemek
• Tehnologiýasyz maşgala zolaklaryny döretmek
• Sosial mediada sagdyn özüňi alyp barşy modelirlemek

Tehniki çözgütler

Häzirki zaman tehnologiýalary has sagdyn sanly gurşawy döretmäge ýardam edip biler:

• Ata-enäniň gözegçiligi we wagta gözegçilik etmek üçin gurallar
• Enjamlardaky “Sanly abadançylyk” funksiýalary
• Oňyn kontentleri öňe sürýän algoritmler

Sosial platformalaryň jogapkärçiligi

Sosial media ulgamlary öz ýaş ulanyjylarynyň abadançylygy üçin has uly jogapkärçilik çekmelidir:

• Psihologiki gowşaklyklary ulanmaýan algoritmleri işläp düzmek
• Kontentleri dolandyrmagyň has täsirli ulgamlaryny döretmek
• Arakesmeleri we sagdyn ulanyşy höweslendirýän funksiýalary ornaşdyrmak
• Platformalaryň psihiki saglyga edýän täsiri baradaky barlag-gözleg işlerine maýa goýmak

Psihiki saglygyň goldawy

Ýetginjekler üçin psihiki saglyga goldaw bermek hyzmatlaryna elýeterliligi giňeltmeli:

• Sanly abadançylyk boýunça bilim alan mekdep maslahatçylary
• Ýetginjekler üçin onlaýn çeşmeler we sorag-jogap gullugy
• Meseleleri kesgitlemek üçin irki gatyşmak programmalary
• Sanly abadançylyk bilen bagly meseleleri umumy saglyk ulgamyna girizmek

Amaly maslahatlar

Ýetginjekler üçin

• Düşünip ulanmak: Sosial medianyň keýpiňize we özüňizi duýşuňyza nähili täsir edýändigini yzygiderli seljeriň.
• Sanly detokslar: Sosial mediadan peýdalananyňyzda, esasanam, ýatmazdan ozal yzygiderli arakesmeleri meýilleşdiriň.
• Kontente gözegçilik etmek: Ýaramaz duýgulary döredýän akkauntlara ýazylmaň we öz lentaňyzy işjeň dolandyryň.
• Hakyky gatnaşyklar: Dostlaryňyz we maşgalaňyz bilen ýüzbe-ýüz gürleşip gatnaşmaga köpräk wagt aýryň.
• Tankydy pikirlenmek: Şuňa düşüniň, sosial medianyň kontentleri köplenç hakykaty görkezmeýär.

Ata-eneler üçin

• Açyk gepleşik: Çagalaryňyzyň sosial mediadan peýdalanmak tejribesini käýemezden yzygiderli ara alyp maslahatlaşyň.
• Bilelikde ulanmak: Çagaňyzyň dünýäsine has gowy düşünmek üçin sosial mediany onuň bilen bilelikde öwreniň.
• Çäk goýmak: Tehnologiýany ulanmak babatda maşgala düzgünleriňizi dörediň.
• Özüňi alyp barmagyň nusgasy: Sosial media bolan sagdyn garaýşyňyz bilen görelde görkeziň.

Bilim edaralary üçin

• Okuw maksatnamasy bilen utgaşdyrmak: Sanly abadançylygyň meselelerini bilim maksatnamalary bilen utgaşdyryň.
• Pedagoglary okatmak: Sosial medianyň okuwçylara ýetirýän täsiri barada mugallymlara bilim beriň.
• Goldaw gurşawy: Sosial media bilen baglanyşykly müşgillikleri ara alyp maslahatlaşmak üçin ygtybarly ýer dörediň.

Halkara tejribe

Dürli ýurtlar eýýäm bu ugurdaky meseleleri çözmek üçin innowasion çemeleşmeleri durmuşa geçirýärler:

• Fransiýa 15 ýaşa çenli çagalar üçin mekdeplerde smartfon ulanmagy gadagan etdi
• Günorta Koreýa ýetginjekler üçin sanly detoks programmalaryny ornaşdyrdy
• Beýik Britaniýa sosial media ulgamlary üçin howpsuzlyk standartlaryny işläp düzdi
• Awstraliýa sanly abadançylyk boýunça milli strategiýasyny döretdi

Jemleme

Sosial medianyň ýetginjekleriň psihiki saglygyna ýetirýän täsiri toplumlaýyn çemeleşmegi talap edýän çylşyrymly meseledir. Sosial media, bir tarapdan, ýaş nesil üçin täze howplaryň döremegine sebäp bolýan hem bolsa, beýleki tarapdan, öwrenmek, öz ukyp-başarnyklaryňy ýüze çykarmak hem-de jemgyýetçilik gatnaşyklary üçin ajaýyp mümkinçilikleri hem açýar.

Şu gürrüňi edilýän müşgilligiň açary bolsa sosial mediadan düýbünden el çekmek däl-de, ondan has netijeli we oýlanyşykly peýdalanmak, zyýansyz sanly gurşaw döretmekdir. Munuň üçin ýetginjekleriň, ata-eneleriň, bilim edaralarynyň, tehnologiýa kompaniýalarynyň, umuman, jemgyýetiň bilelikdäki tagallalary gerekdir.

Diňe bilim, açyk gepleşik we oýlanyşykly gözegçilik arkaly sosial medianyň psihologiki meseleleriň çeşmesi däl-de, ýetginjekleriň oňyn ösüşi üçin gural bolup hyzmat edip biljekdigini üpjün edip bileris. Ýaş nesliň sanly abadançylygynyň geljegi şu günki edýän tagallalarymyza baglydyr.

Her bir ýetginjegiň özboluşlydygyny we meseläni çözmäge çemeleşmeleriň hem her çaganyň özüne laýyklykda ýola goýulmalydygyny ýatdan çykarmaly däldiris. Ýetginjekleriň sanly dünýäni arkaýyn öwrenip, tankydy pikirlenmesini ösdürip we sagdyn gatnaşyklary saklap bilýän goldaw gurşawyny döretmek häzirki sanly döwürde ajaýyp geljegi hasyl etmek üçin esas bolup durýar.