Girmek
Derýalar — bu diňe bir Ýeriň ýüzünden akýan suw akymlary däl. Bular planetamyzy iýmitlendirýän, täsin landşaftlary döredýän we sansyz-sajaksyz janly-jandarlaryň ýaşaýan öýi bolan janly arteriýalarydyr.
«Turkmenportal» web saýtynyň okyjylaryny derýalar baradaky gyzykly maglumatlar bilen tanyşdyrmak isleýäris.
Amazonka — dünýäniň iň çuň derýasy. Hiç bir derýa suwunyň mukdary babatda Amazon bilen deňleşip bilmez. Onuň suw ätiýaçlygy derýalaryň çuňlugy boýunça sanawdaky özünden soňky ýedi derýadan hem has köpdür.
Uzak ýyllaryň dowamynda Nil dünýäniň iň uzyn derýasy hasaplandy. Onuň uzynlygy 6 650 km bolup, Amazonka bu ugurda (uzynlygy 6400 km) ikinji orunda durýar.
Şeýle-de bolsa, soňky ýyllarda Amazonyň takyk uzynlygy barada jedeller ýüze çykýar. 2007-2008-nji ýyllarda braziliýaly we peruwly barlag geçirijiler täze takyklamalara getirýän birnäçe ekspedisiýa geçirdiler. Ol şeýle netijä eýe boldy: Amazon — 6 992 km, Nil — 6 853 km.
2009-njy ýylda Nil derýasynyň has uzyndygyny — Amazon (6575 km) bilen deňeşdirilende uzyn bolup, onuň 7088 km barabardygyny öňe sürýän makala çap edildi. Bu maglumatlar sputnikden düşürilen suratlar we ýerüsti gözlegler arkaly alyndy.
Bu gözlegleriň hemmesine garamazdan, haýsy derýanyň iň uzynlygydygy baradaky sorag açyklygyna galýar. Bu babatdaky jedeller häzirem dowam edýär we täze ekspedisiýalar has takyk ölçeglere sebäp bolup biler.
Dünýäniň iň aýlawly derýasy hökmünde tanalýan Piana derýasy Nižniý Nowgorod sebitinde ýerleşýär. Onuň umumy uzynlygy 400 kilometre barabar bolup, onuň gözbaşyndan ahyryna çenli göni ölçegdäki aralyk bary-ýogy 30 kilometrdir.
Mistiki rowaýatlary bilen tanalýan Mekong derýasy özünde ýene bir syry — otly toplary bilen meşhurdyr. Her ýyl ýagýan möwsüminde derýanyň çuňlugyndan ýagty sferalar asmana göterilýär. Bu düşündirip bolmaýan hadysa adamlaryň aňyny haýran galdyryp, dünýäniň dürli künjeklerinden Mekong şäherine syýahatçylaryň ünsüni çekýär.
Ural derýasynyň täsinligi bolsa onuň bir başynyň Aziýada, beýleki başynyň bolsa Ýewropada ýerleşýändigi.
Wenesuelada ýerleşýän Katatumbo derýasynyň gözbaşynda hakyky reňk özboluşlylygy şüweleňi bolýar. Dünýäniň bu ýeri «Marakaýbo maýagy» ýa-da «Hemişe gazaply ýyldyrym» diýlip atlandyrylýar. Her ýyl derýanyň agzynda 450 000-e çenli ýyldyrym çakmagy hasaba alynýar.
Awstraliýada ýerleşýän Korollyk derýasy we ABŞ-daky Gudzon derýasy — dünýädäki iň hapa suwly derýalardyr.
Irtyş (Russiýa) — Ýer ýüzüniň iň arassa derýasy.
Nil — iň gadymy derýa bolup, onuň aglaba bölegi Müsüriň çäginden akýar. Ol çaklamalara görä eýýäm 30 million ýyl töweregi wagt bäri Afrikanyň içinden akyp geçýär.
Rio Negro köprüsi, takmynan 7000 kilometre golaý Amazonyň üstünden geçýän ýeke-täk köprüdir. Ol 2010-njy ýylda tamamlanan derýanyň iň uly porty bolan Manaus portuny Iranduba şäheri bilen birleşdirdi. 3595 metrlik köpri diňe bir ulag arteriýasy bolman, eýsem inženerçiligiň we adamyň tebigata eýe bolmak babatdaky isleginiň nyşanydyr.
Derýalar her ýylda 16 milliard tonna ýer bölegini we daşlary deňizlere hem-de ummanlara daşaýarlar.
ABŞ-daky Kaýahoga derýasynyň taryhynda gara sahypasy bar: ol azyndan 12 gezek ot hadysasynyň pidasy boldy. Derýanyň özi däl-de, eýsem onuň üstünde ýygnanan zyňyndylar, zibiller ýangyna sezewar boldy.
Planetada çäginden derýa akyp geçmeýän 17 sany ýurt bardyr. Muňa Saud Arabystany mysal bolup biler.
Amazonda tolkunlaryň beýikligi dört metre ýetip biler.
Kongonyň Ýer ýüzündäki iň çuň derýa adyna eýe bolmagy ýöne ýerden däldir. Käbir ýerlerde onuň çuňlugy 250 metre ýetýär.
Ynanar ýaly hem däl, ýöne bu hakykat — 4 kilometr çuňlukdan «ýerasty Amazon» akyp geçýär. Geň galdyryjy ýeri, bu ýerasty derýa ýeriň ýüzündäki akýan akymyny yzarlaýar. Emma ol ýerüsti böleginden ýüzlerçe esse giňdir!
Hindistandaky Kosi derýasy durnuksyz häsiýeti bilen tanalýar. Her ýazda ol özi üçin täze çeşme döredýär.
La Plata — dünýädäki iň giň derýa. Onuň käbir ýerlerde ini 220 kilometre ýetýär.
Russiýanyň üstünden takmynan 2,8 million sany derýa akyp geçýär, bu bolsa dünýäniň beýleki ýurtlaryndan has köpdür.
Peýdalanylan çeşmeler: dzen.ru; стофактов.рф
Şeýle-de okaň: