Türkmenistan Cumhurbaşkanı Serdar Berdimuhamedov, Özbekistan’ın Semerkant şehrinde düzenlenen birinci Orta Asya – Avrupa Birliği Zirvesi'ne katıldı.

Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev'in ev sahipliğinde "Geleceğe yatırım" temasıyla yapılan zirveye ayrıca AB Konseyi Başkanı Antonio Costa, AB Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov, Tacikistan Cumhurbaşkanı İmamali Rahman da katıldı.

Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası ve Avrupa Yatırım Bankası yöneticilerinin de yer aldığı zirvenin gündeminde Orta Asya ülkeleri ile AB arasında çok yönlü ilişkilerin ve uygulamalı etkileşimin geliştirilmesine yönelik beklentiler yer aldı.

Yatırım işbirliğini genişletme ve ticareti artırma, yeşil enerji, madencilik, tarım, ulaştırma, lojistik ve dijitalleşme, kültür, turizm, eğitim ve diğer alanlarda işbirliği güçlendirme konularının ele alındığı zirvede liderler uluslararası ve bölgesel siyasetin güncel konuları hakkında görüş alışverişinde bulundu.

Etkinliğin açılışında konuşan Mirziyoyev, yüzyıllar boyunca Büyük İpek Yolu güzergahının kavşağında bulunan, Doğu ile Batı arasında önemli diyalog, medeniyet, diplomasi, ticaret ve kültürel alışverişin merkezi olan Semerkant'ta yapılmakta olan bu toplantının dinamik ve öngörülemez küresel süreçlerin yaşandığı ortamda gerçekleştiğini söyledi.

Mirziyoyev, şu ifadeleri kullandı:

"Günümüzde jeopolitik gerginliklerin, güvenlik zorluklarının, büyük bölgesel çatışmaların ve sürdürülebilir kalkınmaya yönelik sosyal ve ekonomik tehditlerin arttığına tanık oluyoruz. Hiçbir bölgenin, geniş çaplı uluslararası işbirliği olmaksızın bu kadar karmaşık sorunları bağımsız olarak çözme kapasitesine sahip olmadığı açıktır. Bu bağlamda Orta Asya ile Avrupa Birliğinin geleneksel ortaklar olduğunu ve daha yakın işbirliğine olan talebin giderek arttığını vurgulamak isterim. Biz de Avrupa tarafı gibi uluslararası hukukun ilke ve normlarına bağlılığımızı ifade ediyoruz."

Ukrayna için başlatılan çözüm sürecini desteklediklerini kaydeden Mirziyoyev, "Ukrayna etrafındaki durumun barışçıl şekilde çözülmesi için müzakere sürecinin başlatılmasını memnuniyetle karşılıyor ve tam destekliyoruz. Çok karmaşık ve zor konuların çözülmesi gerektiğinin farkındayız ancak yürütülen diplomatik çabaların ve siyasi çözümün dışında başka alternatif görmüyoruz" şeklinde konuştu.

Orta Asya ülkeleri arasında 7-8 yıl önceye kadar sınır da dahil bir dizi sorunun bulunduğunu anımsatan Mirziyoyev, son yıllarda bölge ülkeleri yöneticilerinin ortak iradesiyle bölge ülkeleri arasında karşılıklı güvene dayalı iyi komşuluk, işbirliği ve dayanışmanın geliştiğini vurguladı.

Mirziyoyev, bölgenin güvenlik ve refahının sağlanması için tüm paydaşlarla karşılıklı menfaatlere dayalı işbirliğinin önemine işaret ederek, bu çerçevede bölge ülkeleri arasında yakın dönemde Orta Asya ortak vizesi projesini hayata geçireceklerini, ayrıca eylülde Taşkent'te Orta Asya Devlet Başkanları İstişare Konseyi 7. Toplantısı'nı gerçekleştireceklerini aktardı.

Son yıllarda AB ile Orta Asya ülkeleri arasındaki işbirliğinin belirgin ölçüde geliştiğini ve Orta Asya ülkelerinin Avrupa Birliği ile ticaretin son 7 yılda birkaç kat artarak 54 milyar avroya ulaştığını belirten Mirziyoyev, "Bu toplantının, çok yönlü ilişkilerin geliştirilmesinde yeni aşamanın başlangıç noktası olması gerektiğine inanıyoruz" dedi.

Mirziyoyev, zirvenin sonunda Orta Asya ile Avrupa Birliği arasında stratejik ortaklık kurulması yönünde tarihi kararlar alınacağını söyledi.

Stratejik ortaklıkların içeriğinin somut çözüm, proje ve programlarla doldurulması gerektiğini aktaran Mirziyoyev, bu bağlamda iki bölge arasında ortaklık ve işbirliğine ilişkin kapsamlı anlaşmanın da imzalanmasını önerdi.

Cumhurbaşkanı Mirziyoyev, ayrıca Taşkent'te Avrupa Yatırım Bankası Orta Asya Bölge Ofisinin açılıyor olmasının AB'nin Orta Asya ülkelerine doğrudan yatırımlarının akışını canlandıracağını dile getirdi.

Mirziyoyev, iki bölge arasındaki parlamentolar arası ilişkilerin geliştirilmesi amacıyla Orta Asya-AB Parlamentolar Forumunun oluşturulmasını ve ilk toplantısının sonbaharda Özbekistan'da düzenlenmesini teklif ederken, bu yıl ayrıca Semerkant'ta UNESCO Genel Konferansı, Buhara'da da Birinci AB-Orta Asya Turizm Forumunun gerçekleştirileceğini sözlerine ekledi.

Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev ise hızla değişen jeopolitik şartlar bağlamında bölgeler arası ortaklığı genişletmenin stratejik öneme sahip olduğuna işaret ederek, Orta Asya ile AB arasında uzun vadeli etkileşimi nasıl değerlendirdiğini anlattı.

Öncelikle ticari ve ekonomik bağların güçlendirilmesi gerektiğine dikkati çeken Tokayev, bu kapsamda Kazakistan'ın AB'ye ihracatını 2 milyar dolar artırmaya hazır olduğunu söyledi.

Ülkesi ile AB arasındaki etkileşimin diğer önemli alanını enerji sektöründeki işbirliğinin oluşturduğunun altını çizen Tokayev, "Kazakistan, Avrupa'nın güvenilir hidrokarbon tedarikçisi olmaya devam ediyor. Ülkemiz, Avrupa Birliği'nin tüm petrol ithalatının yüzde 13'ünü karşılamaktadır" diye konuştu.

Tokayev, Avrupa'ya ihraç edilen Kazak petrolünün büyük kısmının Hazar Boru Hattı Konsorsiyumu (CPC) üzerinden taşındığını ancak aynı zamanda ham maddelerin sevkiyatı için alternatif yollar geliştirdiklerini ifade etti.

Kazakistan'ın yenilenebilir enerji ve temiz yakıt sektöründe de bazı projeleri hayata geçirdiğini anlatan Tokayev, "Kazakistan, Özbekistan ve Azerbaycan ile birlikte, Hazar Denizi üzerinden Avrupa pazarlarına çıkışı sağlayacak 'yeşil enerji' hattının inşası için çalışmalara başlıyor" dedi.

Tokayev, nadir toprak elementleri alanındaki işbirliğinin de bölgeler arası etkileşim açısından stratejik öneme sahip olduğunu vurgulayarak, "Kazakistan, AB ekonomisi için ihtiyaç duyulan 24 kritik ham maddeden 19'unu üretiyor" ifadesini kullandı.

Kazakistan Cumhurbaşkanı Tokayev, AB'ye bu bağlamda başkent Astana'da işletmeler ve yatırımcılar için bilgi kaynağı sağlayacak nadir toprak elementleriyle ilgili bölgesel araştırma merkezi kurulmasını önerdi.

Tokayev, Orta Asya'nın Doğu ile Batı arasında verimli tedarik zinciri sağlayan müreffeh geçiş güzergahı haline gelebileceğini belirterek, bu güzergahlardan biri olan Hazar Denizi geçişli Trans Hazar Uluslararası Taşımacılık Koridoru üzerinden 2024'te taşınan yük hacminin yüzde 62 artarak 4,5 milyon tona ulaştığını anlattı.

Uluslararası güvenliğin ve istikrarın sürdürülebilir kalkınmada kilit faktör olduğuna dikkati çeken Tokayev, Kazakistan'ın AB dahil ilgili tüm devlet ve kuruluşlarla dengeli dış politikaya sıkı sıkıya bağlı olduğunu vurguladı.

Tokayev, küresel istikrarsızlığın arttığı bu dönemde itidalli davranmanın önemine işaret ederek, 80. kuruluş yıl dönümünde Birleşmiş Milletlerin (BM) kabul görmüş tüm ilkelerine uyma ve Genel Sekreter Antonio Guterres'in faaliyetlerini destekleme çağrısı yaptı.

Cumhurbaşkanı Tokayev ayrıca Rusya-Ukrayna krizine değinerek "Kazakistan her zaman çatışmaların barışçıl yollarla çözülmesinden yana olmuştur. Bu nedenle Ukrayna ile ilgili müzakerelerin başlamasını memnuniyetle karşılıyor ve sorunun karmaşıklığını tamamen anlamamıza rağmen olumlu bir sonuç çıkmasını ümit ediyoruz" ifadesini kullandı.

Tokayev son olarak, Orta Asyalı mevkidaşlarına ve Avrupalı ortaklarına BM Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri Bölgesel Merkezi'nin Almatı'da kurulmasına yönelik girişimlerine verdikleri destekten dolayı teşekkür etti.

Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov, Orta Asya ülkeleri ile AB arasındaki ticari-ekonomik ilişkilerin önemli büyüme sergilediğini söyleyerek, "Son 4 yılda Kırgızistan'ın AB ülkeleri ile ticaret hacmi 2.4 kat arttı. Bu tür başarılar açık piyasalar sayesinde mümkün oldu. Yatırım alanı büyük potansiyel gördüğümüz kilit alandır. Ülkemizin stratejik ve coğrafi konumu ve büyüyen transit potansiyeli ticaret ve yatırım için geniş perspektifler sunuyor. Bugün Kırgızistan'da enerji, altyapı, sanayi, tarım ve turizm alanlarında büyük projeler hayata geçiriliyor. Avrupa iş dünyasını karşılıklı yarar temelinde bu projelerde aktif şekilde yer almaya davet ediyoruz" dedi.

AB ile yenilenebilir enerji alanında işbirliğini güçlendirmeye hazır olduklarına kaydeden Caparov, "Son bir yılda 18 küçük hidroelektrik enerji santralini faaliyete geçirdik ve bu yıl 15 tesis inşa ediyoruz. Aynı zamanda toplam kapasitesi 400 megavat olan güneş enerjisi projelerini başlattık" diye konuştu.

Cumhurbaşkanı Caparov, altyapı geliştirme ve modern ulaşım koridorlarının oluşturulması konusunda AB'nin Orta Asya'nın sürdürülebilir ulaşım bağlantısının geliştirilmesi için toplam 10 milyar Euro yatırım yapma girişimini memnuniyetle karşıladıklarını kaydetti. AB ile işbirliğinin önemli alanlarından birinin de kritik öneme sahip hammaddenin üretilmesi olduğuna vurgu yapan Caparov, "Kırgızistan nadir ve değerli metaller bakımından önemli rezervlere sahip. Bu alanda işbirliğini yoğunlaştırmayı, Avrupa Birliği ile bazı komşularımız arasında daha önce yapılana benzer ayrı bir ortaklık ya da yol haritası formatında resmileştirmeyi öneriyoruz" ifadelerini kullandı.

Tacikistan Cumhurbaşkanı İmamali Rahman ise, yenilenebilir enerji kaynaklarının önemine değinerek, "Tacikistan için hidroelektrik enerji de dahil yenilenebilir enerji kaynakları, sosyal ve ekonomik ihtiyaçları karşılamanın yanı sıra bölgesel işbirliğinin geliştirilmesi bakımında da önemlidir. Yeşil Ekonomiyi Geliştirme Stratejisi temelinde 2032 yılına kadar elektrik üretimini tamamen yenilenebilir kaynaklardan sağlamayı, 2037 yılına kadar Tacikistan'ı yeşil ülkeye dönüştürmeyi amaçlıyoruz" ifadesini kullandı.

AB'nin Orta Asya ülkeleriyle uzun süreli ilişkilerde yeni bir sayfa açmak istediğini belirten Ursula von der Leyen de konuşmasında, "Bugün bir dönüm noktasındayız. Ortaya çıkan yeni küresel engeller yatırımları yeniden yönlendiriliyor veya kesiyor. Dünya çapındaki güçler yeni etki alanları oluşturuyor" dedi.

Von der Leyen, Orta Asya'nın stratejik konumunun küresel ticaret yollarını ve yatırım akışlarını açabileceğini belirterek, yeni yatırımların ekonomileri güçlendireceğini ve yeni dostluklar kuracağını vurguladı.

"Biz Avrupalılar, 1000 yıllık tarihinizin bu yeni bölümünde sizle ortak olmak istiyoruz. Bu yüzden bugün Orta Asya ve Avrupa arasında yeni bir stratejik ortaklık kuruyoruz" diyen von der Leyen, yeni ortaklığın, iki bölge arasında daha derin bağlantılar kuracağını, yeni iş birliği fırsatlarına yol açacağını, enerji sektörü, güvenlik, dijitalleşme ve turizme katkı sunacağını ve insanları bir araya getireceğini belirtti.

Von der Leyen, yeni işbirliği yolları keşfetmek istediklerine dikkati çekerek, AB'nin Küresel Geçit yatırım programı gündeminin bu bölgeye çok fazla odaklandığını anımsattı.

AB'nin geçen yıl Orta Koridor olarak da bilinen Trans-Hazar Uluslararası Taşımacılık Koridoru'na 10 milyar avro taahhüt ettiğini hatırlatan von der Leyen, 2025'te Özbekistan'da koridor için özel finansman sağlayacak ve ilerlemeyi değerlendirmeye olanak tanıyacak yeni bir yatırımcı forumu düzenleneceğini söyledi.

Von der Leyen, altyapının her şey olmadığını, Orta Asya ve Güney Kafkasya ülkeleri arasında sorunsuz sınır geçişlerinin de Karadeniz'e ulaşmak için şart olduğunu anımsatarak, 30 yılın ardından Ermenistan'ın Türkiye ve Azerbaycan ile sınırlarının açılmasının oyunun kurallarını değiştirebileceğini ve Avrupa ile Orta Asya'yı daha önce hiç olmadığı kadar yakınlaştırabileceğini belirtti.

AB ile Orta Asya ülkelerinin kritik ham maddeler konusunda daha fazla işbirliği yapacağının altını çizen von der Leyen, "Ülkeleriniz muazzam kaynaklara sahip. Bölge, küresel manganez rezervlerinin yüzde 40'ına, ayrıca lityum, grafit ve daha fazlasına sahip. Bu ham maddeler gelecekteki küresel ekonominin can damarıdır. Ancak aynı zamanda küresel oyuncular için çok çekicidir. Bazıları yalnızca çıkarmak ve kullanmakla ilgilenir. Avrupa'nın teklifi farklıdır. Yerel endüstrilerinizi geliştirmekte ortağınız olmak istiyoruz. Katma değer yerel olmalıdır" diye konuştu.

Von der Leyen, "Birlikte, madencilikten rafineriye, yeni araştırma laboratuvarları açmaktan yerel işçileri eğitmeye kadar ham madde değer zinciri boyunca yerel endüstriler inşa edebiliriz. Uzun vadeli bir ortaklık kurmak istiyoruz" diye konuştu.

AB ve Orta Asya'nın ulaşım koridoru, ham maddeler, temiz enerji ve dijital bağlantı gibi öncelik alanlarında başarabileceği çok şey olduğunu ifade eden von der Leyen, "İlerlemeyi hızlandırmak için bugün 12 milyar avro değerinde bir Küresel Geçit yatırım paketi duyurmaktan gurur duyuyorum. Buna AB ve üye ülkelerin yatırımlarını bir araya getiren Avrupa yaklaşımı diyoruz. Böylece, Orta Asya'da yeni bir projeler başlatılacak" değerlendirmesinde bulundu.

AB, ticaretten enerjiye birçok alanda Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Türkmenistan'la ilişkileri ilerletmeyi hedefliyor.

Kaynak: Anadolu Ajansı ve Haberler.com