Türk Akademisi ve Moğolistan Bilimler Akademisi Arkeoloji Enstitüsü’nün 2019 yılından bu yana yürüttüğü ortak çalışmalar, Göktürk Kağanlığı’nın tarihine dair önemli bir keşfe daha ışık tuttu.

Moğolistan’ın Arhangay bölgesindeki Nomgon Vadisi’nde bulunan Nomgon-2 Anıt Külliyesi, Göktürk dönemine ait olduğu doğrulanan ve İkinci Türk Kağanlığı’nın kurucusu İlteriş Kutlug Kağan’a (682-692) ithaf edilen önemli bir yapı olarak öne çıkıyor.

2022 yılında gerçekleştirilen kazılarda, Nomgon-2 Anıt Külliyesi’nde Göktürk ve Soğd yazıları içeren bir yazıtın üst kısmı keşfedilmişti. Göktürk yazısıyla kazınmış 12 satırlık metin, “Kutlug Kağan Türk… Tanrı oğlu…” ifadelerini içerirken, Soğdca yazılmış 6 satırlık metinde ise “Kutlug Kağan…” ifadesi yer alıyordu. Bu bulgular, anıtın Göktürk döneminde bir kağan onuruna yapıldığını doğrulayan önemli bir bilimsel temel sunmuştu.

2023 yılında süren kazı çalışmalarıyla yazıtın alt kısmı da bulundu. Alt kısımda 15 satır Göktürk yazısı tespit edilmesine rağmen, bu bölüm önemli ölçüde tahrip olmuş ve okunamaz durumdaydı. Ancak, yazıtın arka yüzünde bulunan ve Çince hiyerogliflerle yazılmış metin büyük ölçüde korunmuştu.

Yazıtın alt kısmında toplam 15 satır bulunuyor ve her satırda yaklaşık 24 hiyeroglif yer alıyor (toplamda yaklaşık 290 ila 300 hiyeroglif).

Türk Akademisi, Çince metni çözümlemek için İç Moğolistan Üniversitesi’nden uzmanları da çalışmalara dahil etti. 2024 yılı itibarıyla, Çince metnin 3. ila 8. satırları kısmen okunabildi. Çince metnin düzeni, yukarıdan aşağıya doğru yazılmış ve sağdan sola doğru sıralanmış hiyerogliflerden oluşuyordu.

Okunan kısımlar arasında dikkat çeken ifadeler:

3. Satır: “…sol… bitigtaş anıt…”

4. Satır: “…Türk büyük/bogda/… Kutlug…”

5. Satır: “…tören… seçilmiş… benzer…”

6. Satır: “…asker… sormak…”

7. Satır: “…doldurmak yok olmak… ilave etmek… iş… ev…”

8. Satır: “…vafat etmek…”

Özellikle 4. satırda “Türk” ve “Kutlug” unvanlarının bulunması, yazıtın kimliğini doğrulayan en önemli unsurlardan biri olarak değerlendiriliyor. Keşfedilen yazıtın tanıtımı, 2024 yılında Türk Akademisi ve Moğolistan Bilimler Akademisi Arkeoloji Enstitüsü tarafından Ulan Batur’da yapıldı.

Nomgon-2 Anıt Külliyesi, Göktürk döneminin en eski yazılı eserlerinden biri olarak kabul ediliyor. Anıt, “Türk” adının geçtiği en erken tarihli yazıtlardan birini barındırıyor. Bu durum, Göktürk Kağanlığı’nın tarihine ışık tutmanın ötesinde, dönemin siyasi ve kültürel yapısına dair yeni bilgiler sunuyor.

Anıtın diğer önemli özellikleri:

- Kompleksin toplam alanı 49 x 41.5 metre.

- Batıdan doğuya doğru oval şekilde yerleşim.

- Sunaklar, taş figürler, aslan ve koyun heykelleri ile donatılmış bir alan.

- 51 adet balbal taşı, bazıları Aşina ailesine ait “dağ keçisi” sembolleri taşıyor.

Nomgon Vadisi’ndeki kazılar 2019 yılında başladı, ancak Covid-19 pandemisi nedeniyle iki yıl ara verildi. Çalışmalar 2022’de yeniden başladı ve 2023-2024 döneminde büyük ilerlemeler kaydedildi.

Türk Akademisi ve Moğolistan Bilimler Akademisi, elde edilen bulguların bilimsel bir kitapta derlenip Türk devletlerinin başkentlerinde tanıtılacağını açıkladı. Ayrıca, Nomgon Vadisi’nde kazılar gelecekte de devam edecek.

Yapılan açıklamada, “Türk Akademisi ve Moğolistan Bilimler Akademisi Arkeoloji Enstitüsü, Nomgon-2 Anıt Külliyesi’nin Göktürk dönemine ait olduğu ve büyük olasılıkla İkinci Türk Kağanlığı’nın kurucusu İlteriş Kutlug Kağan’ın (682-692) onuruna yapıldığı tespitini doğrulamaktan mutluluk duymaktadır” denildi.

Bu eşsiz bulgu, Göktürk Kağanlığı tarihine dair daha önce bilinmeyen birçok detayın ortaya çıkarılmasını sağlıyor. Nomgon-2 Anıt Külliyesi, Göktürk dönemi arkeolojisi için yeni bir dönemin başlangıcını işaret ediyor.

Kaynak: Arkeofili