İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi, 2024 Sveriges Riksbank Ekonomi Bilimleri Ödülü'nün, "kurumların nasıl oluştuğu ve refahı nasıl etkilediği konusundaki çalışmaları nedeniyle" Daron Acemoğlu, Simon Johnson ve James A. Robinson’a verildiğini duyurdu.
Üç ekonomist ulusların zenginleşmesi konusunda, coğrafi ve ekonomik açıdan farklı özelliklere sahip ülkeleri kıyaslayarak, kurumların yapısının bu süreçte belirleyici faktör olduğuna ilişkin çıkarımlarda bulunmuşlardı.
Akademinin ekonomi ödülü komitesinin başkanı Jakob Svensson, "Ülkeler arasındaki gelir uçurumunu kapatmak günümüzün en büyük zorluklarından biri. Daron Acemoğlu, Simon Johnson ve James A. Robinson'un çığır açıcı araştırmaları sayesinde ülkelerin neden başarılı olup olamadıklarını daha iyi anlıyoruz" dedi.
Nobel komitesi tarafından yapılan açıklamada, "Hukukun üstünlüğünün zayıf olduğu toplumlar ve nüfusunu kötüye kullanan kurumlar büyüme veya daha iyiye doğru değişim yaratmaz. Ödül sahiplerinin araştırması bunun nedenini anlamamıza yardımcı oluyor" ifadeleri kullanıldı.
Avrupalılar’ın dünyanın büyük bir bölümünü sömürgeleştirdiğinde, bu toplumlardaki kurumların da değiştiğini kaydeden Nobel Ekonomi Ödülü Komitesi, bu değişimin “bazen dramatik olsa da her yerde aynı şekilde gerçekleşmediğinin” altını çizdi.
“Bazı yerlerde amacın yerli halkı sömürmek ve kaynakları sömürgecilerin çıkarları için kullanmak” olduğunu belirten Komite, bazı yerlerdeyse sömürgecilerin Avrupalı göçmenlerin uzun vadeli faydası için kapsayıcı siyasi ve ekonomik sistemler kurduğunu hatırlattı.
Komitenin açıklamasında Daron Acemoğlu, Simon Johnson ve James A. Robinson’ın “ülkelerin refah düzeylerindeki farklılıkların bir açıklamasının da sömürgeleştirme sırasında ortaya konan toplumsal kurumlar olduğunu gösterdiği” belirtildi.
Komite, “Kapsayıcı kurumlar genellikle sömürgeleştirildikleri zaman yoksul olan ülkelerde uygulamaya konmuş ve zaman içinde genel olarak müreffeh bir toplumun oluşmasıyla sonuçlanmıştır. Bu, bir zamanlar zengin olan eski sömürgelerin şimdi neden fakir olduğunun önemli bir nedenidir ve bunun tersi de geçerlidir” dedi.
Haberi yaşadığı Amerika’da değil Atina’da bulunduğu sırada alan ve basın toplantısına telefonla bağlanan Acemoğlu, ödülü kazandığını öğrendiğinde verdiği tepkiyi “şaşkınlık ve şok olarak” tanımladı. “Çok mutluyum, bu gerçek bir şok ve harika bir haber, teşekkür ederim. Böyle bir şeyi asla beklemezsiniz” diyen Acemoğlu “Sanırım Napolyon'un dediği gibi, subay okuluna gittiğinizde general olmayı hayal edersiniz ama başkan ya da kral olmayı değil. İyi bir kariyere sahip olmayı hayal edersiniz, ama bu onun da ötesinde ve üstünde, bu yüzden büyük bir sürpriz ve onur” dedi.
Ödüle layık görülen çalışmasıyla ilgili olarak "Demokrasiyi yerleştirmek çok zordur” tespiti yapan Acemoğlu, “Genel anlamda, yaptığımız çalışmalar demokrasiden yana, ancak demokrasi her derde deva değil” dedi.
“Otoriter büyüme genellikle daha istikrarsızdır ve genellikle çok hızlı ve orijinal yeniliklere yol açmaz” diyen Acemoğlu “Çin biraz zorlu bir ülke çünkü son zamanlarda yapay zeka gibi bazı sektörlere çok fazla yatırım ve diğer kaynakları akıtmaya başladı. Ancak benim bakış açım genel olarak bu otoriter rejimlerin çeşitli nedenlerle uzun vadeli sürdürülebilir inovasyon sonuçları elde etmekte daha zorlanacağı yönünde” diye devam etti.
Simon Johnson ise, "Gerçek, kapsayıcı demokrasi çok açık bir şekilde önemli" ifadesini kullandı.
Prestijli ödül, resmi adıyla "Sveriges Riksbank Alfred Nobel Anısına Ekonomi Bilimlerinde Ödül" olarak biliniyor ve bu yıl verilen son ödül olup, 11 milyon İsveç kronu (1.1 milyon dolar) değerinde.
Türk-Amerikalı ekonomist Daron Acemoğlu, 1993 yılından bu yana Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'nde (MIT) akademik kariyerine devam ederken, 2000 yılında ekonomi profesörü ünvanını aldı.
Johnson da Acemoğlu gibi MIT'de çalışıyor, Robinson ise araştırmalarını Chicago Üniversitesi'nde yürütüyor.
Acemoğlu ve Johnson yakın zamanda dijital teknolojilerin doğru yönetildiğinde iş ve servet yaratmak için nasıl kullanılabileceğini inceleyen "Güç ve İlerleme" adlı bir kitap üzerinde iş birliği yaptı.
Acemoğlu, Orhan Pamuk (2006 - Edebiyat) ve Aziz Sancar'ın (2015 - Kimya ) ardından Türkiye'ye Nobel ödülü kazandıran üçüncü isim oldu.
2023 Nobel Ekonomi Ödülü'nü, kadınların iş gücündeki yerine ilişkin çalışmalarından dolayı Harvard Üniversitesinde görevli Amerikalı Profesör Claudia Goldin kazanmıştı.
Kaynak ile fotoğraflar: ANKA, BBC Türkçe, VOA Türkçe, Bloomberg HT ve Euronews
